नवी दिल्ली येथे होणाऱ्या ९८ व्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाच्या पार्श्वभूमीवर वाशिम जिल्ह्यातील साहित्य परंपरेचा वाशिमचे जिल्हा माहिती अधिकारी यासेरोद्दीन काझी यांनी घेतलेला वेध…
आपल्या मायमराठीला अभिजात भाषेचा दर्जा देण्याचा ऐतिहासिक निर्णय झाला आणि याच पार्श्वभूमीवर, मायमराठीचा जागर करण्यासाठी ९८ वे अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन दिल्ली येथे २१, २२ आणि २३ फेब्रुवारी २०२५ या तीन दिवसांत संपन्न होत आहे. प्रत्येक मराठी माणसासाठी अभिमानास्पद अशी ही बाब मानावी लागेल….
दिल्लीचेही तख्त राखतो महाराष्ट्र माझा… ही केवळ कविकल्पना नाही तर आपल्या अस्मितेचा आणि अभिमानाचा विषय आहे, याचा प्रत्यय आपणास या ऐतिहासिक संमेलनातून येणार आहे. भाषा, संस्कृती, राष्ट्रभावना, मानवता आणि एकात्मता यांचा आगळा मिलाफ यानिमित्ताने महाराष्ट्र वा देशातीलच नव्हे, अवघ्या जगातील साहित्यरसिक देशाच्या राजधानीत अनुभवणार आहेत.
अखिल भारतीय मराठी साहित्य महामंडळाचे ९८ वे अ. भा. मराठी साहित्य संमेलन `सरहद, पुणे`च्या पुढाकारातून याच भावनेतून आयोजित करण्यात आले आहे. हे संमेलन व त्याच्याशी निगडित सर्व घडामोडी, माहिती आणि संवादासाठी हे संकेतस्थळ आपल्या सेवेत सादर आहे. या माध्यमातून आपणही या ऐतिहासिक साहित्यक्षणांचे साक्षीदार होता येईल.
भारताची राजधानी नवी दिल्ली जिथे विविध भाषा, संस्कृती आणि परंपरा एकत्र येतात. या बहुरंगी वातावरणात महाराष्ट्राची ओळख जपणाऱ्या आणि मायमराठीचा जागर घालणाऱ्या मराठी बांधवांची संख्या मोठी आहे. दिल्लीतील मराठी मंडळी केवळ आपली भाषा आणि संस्कृती टिकवून ठेवत नाहीत, तर ती मोठ्या उत्साहाने साजरीही करतात.
दिल्लीतील मराठी संस्कृतीचे अस्तित्व
दिल्ली ही जरी मुख्यतः हिंदी भाषिकांचा गड असला, तरी इथे मराठी भाषिकांचे योगदान मोठे आहे. शिक्षण, प्रशासन, कला, साहित्य आणि उद्योगधंद्यांमध्ये मराठी माणसांनी आपली वेगळी छाप सोडली आहे. विविध मराठी संस्था, मंडळे आणि संघटना दिल्लीतील मराठी संस्कृतीला एकत्र बांधून ठेवण्याचे कार्य करतात.
मराठी माणूस आपल्या सण-उत्सवांना आणि परंपरांना पाळण्याचा आटोकाट प्रयत्न करतो. गणेशोत्सव, शिवजयंती, गुढीपाडवा, नवरात्रोत्सव यांसारखे मोठे सण येथे उत्साहाने साजरे होतात. मराठी नाट्यसंस्कृतीही येथे चांगलीच रुजली आहे. वेळोवेळी होणाऱ्या नाट्यस्पर्धा, कविसंमेलने, संगीत संध्या यामुळे मराठी रसिकांना एकत्र येण्याची संधी मिळते.
विविध साहित्य संमेलने, ग्रंथ प्रदर्शने आणि कवी संमेलनांमध्ये मराठी साहित्याचा स्वतंत्र ठसा उमटतो. महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध साहित्यिक, कवी आणि विचारवंत दिल्लीच्या व्यासपीठावर आपली भूमिका मांडतात. साहित्य अकादमी आणि अन्य राष्ट्रीय संस्थांमध्ये मराठी भाषेच्या संवर्धनासाठी विशेष प्रयत्न केले जातात.
राजकीय, प्रशासकीय आणि व्यावसायिक क्षेत्रातही मराठी माणसांची मोठी संख्या आहे. संरक्षण क्षेत्र, नागरी सेवा, शिक्षण, संशोधन आणि पत्रकारिता या क्षेत्रांमध्ये मराठी मंडळींनी आपली वेगळी ओळख निर्माण केली आहे.
‘दिल्लीतील महाराष्ट्र’ – पुढील वाटचाल
आजच्या काळात डिजिटल माध्यमांमुळे दिल्लीतील मराठी लोक अधिक जवळ येत आहेत. ऑनलाइन मराठी गट, वेबिनार, वाचन कट्टे आणि सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म्स यांच्या माध्यमातून महाराष्ट्राच्या बाहेर राहूनही मायमराठीचा जागर सुरू आहे. भविष्यात अधिक व्यापक प्रमाणावर मराठी भाषा आणि संस्कृतीचा प्रचार करण्यासाठी पुढाकार घेतला जाईल.
दिल्ली ही फक्त देशाची राजधानी नाही, तर ती विविधतेतील एकतेचं उत्तम उदाहरण आहे. इथे राहणारा प्रत्येक मराठी माणूस आपल्या भाषेचा आणि संस्कृतीचा अभिमान बाळगतो. दिल्लीतही मायमराठीचा जागर अविरत सुरू राहणार आहे !
साहित्यिक परंपरेचा अभिमानस्पद वारसा :महाराष्ट्रातील वाशिम जिल्हा केवळ ऐतिहासिक, धार्मिक आणि सांस्कृतिक दृष्टिकोनातून महत्त्वाचा नाही, तर त्याची एक समृद्ध साहित्यिक परंपराही आहे. संतसाहित्यापासून आधुनिक साहित्यप्रवाहांपर्यंत वाशिमने अनेक साहित्यिक घडवले आहेत.
संतसाहित्य आणि वाशिमचा वारसा
वाशिम जिल्ह्याचा संतसाहित्याशी फार जवळचा संबंध आहे. संत वामनभाऊ, संत चोखामेळा आणि संत नामदेव यांचे विचार या भागात रुजलेले आहेत. संतपरंपरेतील भक्तिसाहित्य आणि अभंगांनी इथल्या लोकजीवनावर मोठा प्रभाव टाकला आहे.
साहित्य संमेलने आणि वाशिमचा सहभाग
वाशिम जिल्ह्यात मराठी साहित्य संमेलनांसाठी विशेष ओळख आहे.स्थानिक पातळीवर वाचन कट्टे, काव्यगोष्टी आणि साहित्य चर्चा नियमितपणे होतात. शालेय आणि महाविद्यालयीन स्तरावर साहित्यिक उपक्रमांना मोठा प्रतिसाद मिळतो.
साहित्य आणि सामाजिक चळवळींची सांगड:
वाशिममध्ये साहित्य हे केवळ करमणुकीचे साधन नाही, तर सामाजिक चळवळींसाठी प्रभावी माध्यम ठरले आहे. ग्रामीण साहित्य, दलित साहित्य आणि स्त्रीवादी लेखन यांना वाशिम जिल्ह्यातून मोठा पाठिंबा मिळतो.
वाशिमचा साहित्यिक प्रवाह: नव्या पिढीची जबाबदारी
आजच्या डिजिटल युगात वाशिम जिल्ह्यातील साहित्यिक परंपरा ब्लॉगिंग, सोशल मीडिया, ई-पुस्तकं आणि पॉडकास्टिंगच्या माध्यमातून पुढे नेत नव्या पिढीला प्रेरित करत आहे.
आधुनिक साहित्यविश्वातील वाशिमचा ठसा
वाशिमच्या मातीतून अनेक नामवंत साहित्यिक, कवी आणि लेखक निर्माण झाले.
त्यापैकी बाबाराव मुसळे हे वाशिम जिल्ह्यातील ज्येष्ठ साहित्यिक बाबाराव मुसळे हे मराठी साहित्य क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण योगदान देणारे लेखक आहेत. त्यांनी विविध साहित्य प्रकारांमध्ये लेखन केले आहे.
डॉ. विजय जाधव यांचा ‘गोरवेणा’ हा कथासंग्रह प्रसिद्ध आहे. त्यांच्या या साहित्यकृतीला राज्यस्तरीय ग्रंथ पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे.
प्रा. लता जावळे यांनी मराठी साहित्य निर्मितीमध्ये महिला साहित्यिकांचे योगदान या विषयावर संशोधन केले आहे. त्यांनी वाशिम जिल्ह्यातील विविध कार्यक्रमांमध्ये सहभाग घेतला आहे.
पद्मश्री नामदेव कांबळे हे मराठी साहित्यिक, पत्रकार आणि सामाजिक कार्यकर्ते होते. ते विशेषतः दलित साहित्याच्या क्षेत्रात महत्त्वाचे योगदान देणारे लेखक म्हणून ओळखले जातात.
प्रा. मोहन शिरसाट हे १९८६ पासून वाशिम येथे शिक्षक म्हणून कार्यरत आहेत. त्यांच्या विद्यालयीन जीवनात प्रथम विठ्ठल वाघ यांच्या तोंडून वऱ्हाडी भाषेतील कविता ऐकून, त्यांना वाचन आणि लेखनाची आवड निर्माण झाली. पुढे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या विचारांनी प्रेरित होऊन, त्यांनी सामाजिक कार्यात सहभाग घेतला.
अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाच्या दृष्टीने वाशिम जिल्ह्याचा ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि साहित्यिक वारसा महत्त्वाचा ठरतो. वाशिम जिल्ह्यात मराठी साहित्याची समृद्ध परंपरा असून, अनेक लेखक, कवी, विचारवंत आणि साहित्यिक चळवळी येथे घडल्या आहेत.
वाशिम जिल्ह्याची साहित्य संमेलनाच्या संदर्भात विशेष वैशिष्ट्ये:
ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक वारसा :वाशिम हे पूर्वी वत्सगुल्म म्हणून ओळखले जात असे आणि हे वाकाटक राजवंशाच्या राजधानीचे ठिकाण होते.येथे अनेक ऐतिहासिक मंदिरे आणि संस्कृतीला चालना देणारे ठिकाणे आहेत.संत नामदेव, संत तुकाराम यांचा प्रभाव असलेल्या या भागात वारकरी संप्रदायाचे महत्त्व आहे.
साहित्यिक परंपरा आणि योगदान :
वाशिम जिल्ह्यात अनेक साहित्यिक कार्यरत आहेत. बाबाराव मुसळे, नामदेव कांबळे यांसारखे लेखक आहेत त्यांच्या दलित साहित्य, ग्रामीण साहित्य आणि सामाजिक परिवर्तनवादी साहित्याची येथे विशेष परंपरा आहे.
साहित्य संमेलनासाठी अनुकूल वातावरण :
वाशिममध्ये साहित्यिक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांना मोठा प्रतिसाद मिळतो.येथे साहित्यप्रेमी मोठ्या संख्येने उपस्थित राहतात, त्यामुळे संमेलनाचे आयोजन अधिक प्रभावी ठरू शकते.शैक्षणिक संस्था, ग्रंथालये आणि स्थानिक साहित्य मंडळे यांचा सक्रीय सहभाग राहतो.वाशिमसारख्या ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि साहित्यिक वारसा असलेल्या जिल्ह्यात नव्या साहित्यिकांना या संमेलनाच्या माध्यमातून नवा दिशा आणि प्रेरणा मिळू शकते.
वाशिम जिल्ह्याने संतपरंपरेपासून ते आधुनिक साहित्यापर्यंत आपली वेगळी छाप सोडली आहे. येथे साहित्यिक वारसा समृद्ध असून तो पुढे नेण्याची जबाबदारी नव्या पिढीवर आहे. वाशिमचा हा उज्ज्वल साहित्यिक वारसा असाच फुलत राहो हीच अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाच्या पार्श्वभूमीवर सदिच्छा व्यक्त करतो.
०००
- यासेरोद्दीन काझी, जिल्हा माहिती अधिकारी, वाशिम.
