माहिती व जनसंपर्क महासंचालनालय
महाराष्ट्र शासनाच्या प्रसिद्धीच्या कामाचे संपूर्ण समन्वयन करणारी यंत्रणा म्हणून माहिती व जनसंपर्क महासंचालनालयाची ओळख आहे. शासन आणि जनता यांना जोडणारा तो एक महत्वाचा दुवा असून शासनाचे उपक्रम जनतेपर्यंत आणि त्याबाबतच्या जनतेच्या प्रतिक्रिया शासनापर्यंत पोहचविण्याची दुहेरी जबाबदारी महासंचालनालयास पार पाडावी लागते.
महाराष्ट्र शासनाचे विविध कल्याणकारी निर्णय, उपक्रम, धोरणे, विविध मोहिमा आणि विविध योजनांची माहिती या यंत्रणेद्वारे जनतेपर्यंत पोहचविण्यात येते. दैनंदिन वृत्तविशेष प्रसारित करणे, प्रसिध्दी साहित्याची निर्मिती करुन वाटप करणे, विविध विषयांवर माहितीपट निर्माण करणे, राज्य विभागीय व जिल्हा स्तरावर प्रदर्शने आयोजित करणे, विभागीय आणि जिल्हा माहिती कार्यालयांमार्फत योजनांची शासनासंबंधीची माहिती पुरविणे, शासकीय जाहिरातींचे वृत्तपत्रांना वाटप करणे या गोष्टींचा माहिती व जनसंपर्क महासंचालनालयाच्या कार्यात समावेश होतो. जनतेची मते व प्रतिक्रिया जाणून घेण्यासाठी राज्यात प्रसिद्ध होणाऱ्या सर्व महत्वाच्या वृत्तपत्रांची व अन्य प्रकाशनांची रोजच्या रोज ह्या विभागामार्फत माहिती घेऊन ती शासनास पुरवली जाते. मुख्यालयात आणि राज्यभर सर्वत्र असंख्य प्रकारचे उपक्रम दैनंदिन स्वरुपात राबविण्यात येत असतात. त्यांची तात्काळ आणि प्रभावी प्रसिद्धी करण्याचे काम महासंचालनालयास करावे लागते.
रचना :
महासंचालक या पदावरील सनदी अधिकारी या यंत्रणेचा प्रमुख असतो. महासंचालकांच्या अखत्यारित संचालक (माहिती)(प्रशासन), संचालक (माहिती)(वृत्त व जनसंपर्क), मुंबई येथे व औरंगाबाद, नागपूर येथेही संचालक (माहिती) ही पदे आहेत. विभागीय स्तरावर ७ उपसंचालकांची पदे आहेत. (कोकण, नाशिक, पुणे, कोल्हापूर, औरंगाबाद, लातूर, अमरावती, नवी दिल्ली) आणि जिल्हा माहिती कार्यालये (३४) कार्यरत आहेत. तसेच महाराष्ट्रातील योजनांची माहिती महाराष्ट्राबाहेरील जनतेला देण्यासाठी दिल्ली आणि गोवा येथे महाराष्ट्र परिचय केंद्रे कार्यरत आहेत.
कार्यपद्धती :
उपलब्ध माध्यमांचा प्रसिध्दीच्या कामासाठी वापर करुन घेण्यात येतो. मुख्यालयात (१) वृत्त (२) जाहिरात (३) प्रदर्शने (४) प्रकाशने (५) वृत्तचित्र आणि (६) माहिती- तंत्रज्ञान शाखा कार्यरत आहेत. तसेच आस्थापना आणि लेखा या शाखा कार्यरत आहेत.
अधिकारी / कर्मचारी :
महासंचालनालयात बहुतेक सर्व अधिकारी-कर्मचाऱ्यांनी माहिती-तंत्रज्ञान विषयक प्रशिक्षण घेतले असून या ज्ञानाचा लाभ ते आपल्या दैनंदिन कामकाजात करुन घेत असतात.
सर्व जिल्हा माहिती अधिकारी हे पत्रकारितेचे पदवीधर/पदविकाधारक असून त्यांनी पत्रकारितेच्या क्षेत्रात प्रत्यक्ष कामाचा अनुभवही घेतलेला असतो.दैनंदिन वृत्त प्रसारणाच्या कामाबरोबरच माध्यम प्रतिनिधींना अन्य प्रकारची माहिती/संदर्भ उपलब्ध करुन देण्याचे आणि तत्सम जनसंपर्काचे कामही या अधिकाऱ्यांना करावे लागते त्यासाठी आवश्यक तेव्हा मोहिमा राबविण्यात येतात.
महासंचालनालयाच्या संशोधन कक्षाद्वारे दैनंदिन वृत्तपत्रे, राज्यातील तसेच राज्याबाहेरील नियतकालिके हयांची नित्यनियमाने छाननी करण्यात येते आणि अशा वृत्तपत्रातून व नियतकालिकातून प्रसिध्द झालेल्या महत्वपूर्ण विषयावरील लेखांची वा बातम्यांची कात्रणे काढून संबंधित विभागाच्या मंत्र्यांना, सचिवांना पाठविण्यात येतात.
मंत्रालय केंद्रीय ग्रंथालयाद्वारे विविध विषयावरील उत्तमोत्तम ग्रंथाची खरेदी सतत करण्यात येते. असे ग्रंथ आवश्यकतेनुसार आणि मागणीबरहुकूम मंत्रिमंडळाचे सदस्य, मंत्रालयीन अधिकारी आणि ग्रंथालयाचे सदस्य असलेले मंत्रालयीन कर्मचारी हयांना संदर्भासाठी देण्यात येतात. ग्रंथालयाचे नूतनीकरण आणि आधुनिकीकरण करण्यात आले असून एक अद्ययावत संदर्भ केंद्र म्हणून त्याची नवी प्रतिमा निर्माण होत आहे.
विभागीय/जिल्हास्तरीय/उपमाहिती कार्यालये/माहिती केंद्रे/परिचय केंद्रे.
जनसंपर्क माध्यमांद्वारे शासन आणि जनता यांना जोडणारा एक दुवा ह्या नात्याने माहिती व जनसंपर्क महासंचालनालयाच्या कामाचे स्वरुप दुहेरी आहे. विकास कार्यक्रमांच्या तसेच सर्वसामान्य जनतेच्या हिताच्या अन्य कार्यक्रमांच्या बाबतीत शासनाची ध्येयधोरणे, भूमिका, उद्दिष्टे आणि कामगिरी याबद्दलची माहिती जनतेपर्यंत पोहोचविण्याचे काम हे महासंचालनालय करीत असते त्याचवेळी या सर्व गोष्टींच्या बाबतीतील सर्वसामान्य जनतेच्या वृत्तपत्रांच्या माध्यमातून उमटलेल्या प्रतिक्रिया शासनाच्या नजरेस आणण्याची कामगिरीही ते बजावीत असते. या सर्व कामगिरीसाठी ही कार्यालये पूरक म्हणून काम करत असतात. दैनंदिन वृत्तविशेष प्रसारित करणे, प्रसिध्दी साहित्याचे वाटप करणे, विविध विषयावर निर्मित केलेले वृत्तचित्र नागरी तसेच ग्रामीण भागातून जनतेस नित्यनेमाने दाखविणे, विभागीय व जिल्हास्तरावर प्रदर्शने आयोजित करणे, शासकीय जाहिराती स्थानिक, जिल्हा व विभागीय स्तरावर वितरित करणे आदी काम ते पार पाडतात.
महाराष्ट्राबाहेर दिल्लीसारख्या व गोव्यात वास्तव्य करीत असलेल्या मराठी लोकांच्या व महाराष्ट्रातील त्यांच्या बांधवामध्ये परस्पर भावनिक व सांस्कृतिक संबंध दृढमूल करण्याच्या दृष्टीने एक उपयुक्त व्यासपीठ निर्माण करण्याचे महत्वाचे कामही ते करत आहेत.
माहिती व जनसंपर्क महासंचालनालयाचे काम खालील शाखांद्वारे पार पाडले जाते.
१) वृत्त शाखा : शासकीय योजना विकासकामांविषयक बातम्या, विशेष वृत्त तसेच लेख दैनंदिन स्तरावर वितरीत करण्यात येतात.विभागीय संपर्क कक्षामार्फत मा. मंत्री महोदय तसेच सर्व विभागांच्या कामकाजाची दैनंदिन स्तरावर प्रसिद्धी करण्यात येते.
आकाशवाणी तसेच दूरदर्शन आणि विविध उपग्रह वाहिन्यांचाही प्रसिद्धीसाठी वापर करुन घेण्यात येतो. विविध वाहिन्यांवरील वार्तापत्रासोबतच अन्य विकासात्मक कार्यक्रमातही शासकीय यंत्रणेचा सहभाग असावा यादृष्टीने नियोजन केले जाते. त्यासाठी आवश्यक ते सहकार्य सर्व संबंधितांकडून मिळविण्याचे काम वृत्तशाखेच्या अधिनस्त असलेल्या द्रृकश्राव्य कक्षामार्फत करण्यात येते.
२) वृत्तचित्र शाखा : माहे नोव्हेंबर२००६ पासून शासनाचे ध्येय धोरणे व लोककल्याणकारी योजना यावर आधारित माननीय मंत्री, शासनाचे वरिष्ठ अधिकारी तसेच शासनाशी संबंधित विविध विषयावरील तज्ज्ञांच्या मुलाखतींवर आधारित दिलखुलासस हा कार्यक्रम राज्यातील सर्व आकाशवाणी केंद्रांवरुन दररोज प्रसारित केला जातो. तसेच माहे ऑगस्ट २००७ पासून जय महाराष्ट् हा कार्यक्रम दूरदर्शनच्या सह्याद्री वाहिनीवरुन आठवडयातून दोन वेळा प्रसारित करण्यात येतो, शासनाच्या योजनांवर आधारित प्रसिध्दी मोहिमा राबविण्याकरिता दृक-श्राव्य जाहिराती तयार करुन त्याचे प्रसारण करण्यात येते. तसेच माहितीपट/जाहिरातपट/जिंगल्स तयार करण्यासाठी शासनमान्य निर्मात्यांची यादी दर तीन वर्षांनी तयार करण्याचे काम केले जाते आणि ताडदेव येथील कार्यालयात चित्रपट ग्रंथालयातील जुन्या माहितीपट/समाचार चित्रांचे जतन व संवर्धन करण्यात येते.
3) प्रकाशने शाखा : प्रकाशने शाखेमार्फत लोकराज्य, महाराष्ट्र अहेड आणि ऊर्दू लोकराज्य ही मासिके आणि अन्य नैमित्तिक प्रकाशने प्रसिद्ध केली जातात. लोकराज्य हे मासिक राज्यभर स्टॉलवर विक्रीसाठी उपलब्ध असून वाचकांचा त्याला चांगला प्रतिसाद मिळत आहे. लोकराज्य हे मासिक माहिती व जनसंपर्क महासंचालनालयाच्या http://dgipr.maharashtra.gov.in या संकेतस्थळावर उपलब्ध आहे. तसेच मागील ६० वर्षापासूनचे लोकराज्य अंक या संकेतस्थळावर उपलब्ध करुन देण्यात आले आहेत. लोकराज्य, महाराष्ट्र अहेडसाठी ॲपचीही निर्मिती करण्यात आली आहे.
4) प्रदर्शने शाखा : प्रदर्शने शाखेमार्फत विविध विकास कामांवर आधारित प्रदर्शन संच तयार करुन प्रदर्शनांचे आयोजन राज्यभर अनेक ठिकाणी करण्यात येते. राज्यभरातील होर्डिंग्जवर विकास कामांवर आधारित आकर्षक मजकूर नियमितपणे प्रसिद्ध केला जातो. तसेच २६ जानेवारी, १ मे, १५ ऑगस्ट या राष्ट्रीय दिनांच्यानिमित्त जाहिरातींच्या संकल्पना तयार करण्याव्यतिरिक्त शासनाच्या विविध योजनांच्या जाहिरातींच्या संकल्पना या शाखेमार्फत तयार करुन देण्यात येतात.
शासनातर्फे जिल्हा, विभागीय, राज्य तसेच राष्ट्रीय पातळीवरील प्रदर्शनाचे आयोजन करण्यासाठी त्याचप्रमाणे अशा स्वरुपाच्या प्रदर्शनातून राज्य शासनाच्या वतीने सहभागी होण्यासाठी माहिती व जनसंपर्क महासंचालनालय ही शासनाची केंद्र संस्था मानण्यात आली आहे. भारतात भरणाऱ्या आंतरराष्ट्रीय पातळीच्या प्रदर्शनातून राज्य शासनाच्यावतीने सहभागी होण्याचे कार्यदेखील माहिती व जनसंपर्क महासंचालनालयाकडे सोपविण्यात आले आहे.
5) संशोधन कक्ष : महासंचालनालयाच्या संशोधन कक्षाद्वारे दैनंदिन वृत्तपत्रे, राज्यातील तसेच राज्याबाहेरील नियतकालिके ह्यांची नित्यनियमाने छाननी करण्यात येते आणि अशा वृत्तपत्रातून व नियतकालिकातून प्रसिध्द झालेल्या महत्वपूर्ण विषयावरील लेखांची वा बातम्यांची कात्रणे संदर्भासाठी उपलब्ध करुन करुन दिली जातात.
6) जाहिरात : एकात्मता आणि अन्य विविध विकास कामांविषयक जाहिराती वृत्तपत्रातून प्रसिध्दीसाठी देण्यात येतात.
ह्याच बरोबर १ मे, २००१ च्या शासन निर्णयानुसार व त्याबाबत वेळोवेळी निर्गमित शासन निर्णयानुसार वर्गीकृत जाहिरातींचे वृत्तपत्रांना वितरण करण्याचे काम तसेच ६ डिसेंबर २०१५ च्या शासन निर्णयानुसार स्थानिक स्वराज्य संस्था वगळून शासनाची सर्व महामंडळे, प्राधिकरणे, आयोग व राज्य शासकीय कंपन्या यांच्या वर्गीकृत व दर्शनी जाहिराती माहिती व जनसंपर्क महासंचालनालयाच्या जाहिरात शाखा व अधिनस्त कार्यालयांमार्फत वितरीत करण्याचे काम करण्यात येते.
7) अधिपरीक्षक, पुस्तके व प्रकाशने, मुंबई : मुद्रणालय व पुस्तक नोंदणी अधिनियम १८६७ व त्याखालील नियम यांची अंमलबजावणी हे या कार्यालयाचे मुख्य काम होय. या कार्यालयात आलेल्या वृत्तपत्रांची, नियतकालिकांची नोंदणी करणे, त्यातील मजकुराची छाननी करणे व वृत्तपत्रांची वार्षिक सूची तयार करणे, तसेच पुस्तकाचे वर्गीकरण करुन तिमाही सूची छापून प्रसिध्द करणे आदी कामे या अधिनियमाखाली पार पाडली जातात. तसेच शासनमान्य यादीवर समावेश होण्यासाठी वृत्तपत्रांच्या खपाच्या पडताळणीचे कामही केले जाते.
8) समाजमाध्यम शाखा : जनमानसात सोशल मीडियाचा वाढता वापर लक्षात घेऊन माहिती प्रसारण व जनसंपर्कासाठी विविध समाज माध्यमांचा वापर सुरू केला आहे. त्यासाठी समाजमाध्यम कक्ष (Social Media Cell) कार्यान्वित करण्यात आला आहे.
महासंचालनालयाद्वारे विविध समाजमाध्यमांचा वापर
फेसबुक : www.facebook.com/MahaDGIPR
ट्विटर : twitter.com/mahadgipr
यु-ट्युब : www.youtube.com/MaharashtraDGIPR
ब्लॉग : maharashtradgipr.blogspot.com
इन्स्टाग्राम : www.instagram.com/MahaDGIPR
साऊंडक्लाऊड : soundcloud.com/Maharashtradgipr
गुगल + : plus.google.com/+MAHARASHTRADGIPR
9) महान्यूज : www.mahanews.gov.in हे न्यूज पोर्टल २००८ पासून सुरु केले आहे. आवश्यकतेनुसार या पोर्टलला नवे रुप देण्यात आलेले असून महान्यूजचे विद्यमान स्वरुप माहे जुलै, २०१२ पासून सुरु करण्यात आले आहे. यामध्ये महाराष्ट्रातील विभागवार, जिल्हानिहाय बातम्या, यशकथा, योजना, अनुभव (फर्स्ट पर्सन), वेचक-वेधक, जय महाराष्ट्र, दिलखुलास, महाभ्रमंती, करिअरनामा, पहिले पाऊल वचनपूर्तीचे, नेटभेट, नोकरी शोधा अशी सदरे सुरु करण्यात आली आहेत. याखेरीज मुख्य बातमी, बातम्यातील महाराष्ट्र, छायाचित्र दालन, चित्रफित दालन, मंत्रालयातून प्रसिद्ध करण्यात येणाऱ्या बातम्या, विधीमंडळाच्या अधिवेशनाच्या कामकाज व प्रश्नोत्तरांना विशेष प्रसिद्धी दिली जाते. या पोर्टलला दरमहा अंदाजे एक लाख पस्तीस हजार युनिक व्हिजीटर्स भेट देतात तर गुगल रिसर्चप्रमाणे दरमहा साधारण सहा लाख नेटिझन्स भेट देतात. आजतागायत या पोर्टलला १,९६,७४,९४८ पेक्षा जास्त नेटीझन्सनी भेटी दिल्या आहेत.
साधन-सामग्री :
माहितीच्या प्रसारणाच्या दृष्टीने महासंचालनालयाकडे अद्ययावत अशी यंत्रणा उपलब्ध आहे. महाराष्ट्राबरोबरच दिल्ली आणि गोवा येथील कार्यालयेही ई-मेल/इंट्रानेटद्वारे जोडण्यात आली असून दैनंदिन स्वरुपाचे कामकाज संगणकाद्वारे केले जाते.
सर्व कार्यालयांकडे अत्याधुनिक स्वरुपाचे संगणक, लॅपटॉप, प्रिंटर आणि स्कॅनरसारखी यंत्रणा उपलब्ध आहे. आवश्यक तेव्हा अधिकाऱ्यांशी तातडीने संपर्क साधण्याच्या दृष्टीने Video Conferencing ची सुविधाही उपलब्ध आहे. विविध समारंभांचे चित्रीकरण करता यावे यासाठी सर्व जिल्हयात डिजिटल कॅमेरे उपलब्ध करुन देण्यात आले आहेत. महासंचालनालयाच्या mahanews.gov.in आणि http://dgipr.maharashtra.gov.in या दोन वेबसाईट कार्यरत आहेत.
या व्यतिरिक्त महासंचालनालयाचे दैनंदिन काम सुरळीतरित्या चालण्यासाठी आस्थापना शाखा, लेखा शाखा इ. शाखा कार्यरत आहेत.
*****